Staða og hlutverk trúnaðarmanna

Trúnaðarmenn skal kjósa til tveggja ára í senn. Þegar úrslit kosninga liggja fyrir skal val trúnaðarmanna tilkynnt vinnuveitanda og stjórn stéttarfélags þegar í stað. Ef fleiri en eitt stéttarfélag er með félagsmenn á vinnustað skal kjósa trúnaðarmann eða trúnaðarmenn, eftir fjölda félagsmanna, fyrir hvert félag. Þannig hefur hvert stéttarfélag sina trúnaðarmenn á vinnustað þó félagsmenn úr fleiri félögum vinna á sama vinnustað.

Mikilvægt er að kosning fari fram á tveggja ára fresti, eins og lögin áskilja, jafnvel þó einungis einn sé í framboði á vinnustað, sbr. Hrd. 331/2016 þar sem trúnaðarmanni var sagt upp störfum á grundvelli hagræðingar en hann taldi sig eiga að njóta verndar vegna stöðu sinnar sem trúnaðarmaður. Viðkomandi hafði verið kosinn trúnaðarmaður á árinu 2012 en tveimur árum síðar var ekkert kjör haldið. Þegar uppsögn kom til var hann þ.a.l. ekki kjörinn trúnaðarmaður og hafði því ekki formlega stöðu sem slíkur, jafnvel þó afstaða yfirmanna hefði verið sú að viðkomandi væri trúnaðarmaður á vinnustaðnum. Uppsögnin var því talin lögleg.

Uppsagnarfrestur trúnaðarmanna er sá sami og annars gildir, en trúnaðarmaður skal í engu gjalda þess í starfi eða á annan hátt að hann hefur valist til þessa trúnaðarstarfs. Óheimilt er að flytja trúnaðarmann í lægri launaflokk meðan hann gegnir starfi trúnaðarmanns. Sé trúnaðarmaður valinn úr hópi starfsmanna sem ráðnir eru með uppsagnarfresti skal hann að öðru jöfnu sitja fyrir um að halda vinnunni.

Sú regla hefur einnig verið leidd af dómaframkvæmd að ekki sé heimilt að segja trúnaðarmönnum upp störfum nema að undangenginni áminningu, ef ástæða uppsagnar er brot í starfi, sbr. Hrd. nr. 202/1993. Í málinu var trúnaðarmanni sagt upp störfum en dómurinn byggði á því að uppsögnin hafi ekki átt rætur að rekja til trúnaðarmannastarfa heldur vegna meintrar vanrækslu í starfi. Talið var ósannað að uppsögnina mætti rekja til starfsbrota og taldi Hæstiréttur að vegna stöðu starfsmannsins sem trúnaðarmanns hefði atvinnurekanda borið að beina til hans áminningu áður en uppsögnin mátti fara fram á grundvelli vanrækslu í starfi. Uppsögnin var talin ólögmæt vegna þess hvernig hennar bar að.

Það er þó ljóst að brjóti trúnaðarmaður alvarlega af sér má víkja honum úr starfi og þannig er þessi vernd trúnaðarmanns í starfi ekki án takmarkana.

Samkvæmt samkomulagi um trúnaðarmenn er trúnaðarmönnum tryggð þau mikilvægu réttindi að geta sótt málþing, fundi, ráðstefnur og námskeið í allt að eina viku á ári án skerðingar á reglubundnum launum. Þannig geta trúnaðarmenn til dæmis sótt fræðslunámskeið á vinnutíma og bætt við sína þekkingu á vinnurétti. Dæmi um slík námskeið er trúnaðarmannanám Félagsmálaskóla Alþýðu sem BSRB og ASÍ starfrækja, en hlutverk hans er m.a. að skipuleggja og halda námskeið fyrir trúnaðarmenn þar sem þeir fá fræðslu. Þannig verða þeir hæfari trúnaðarmenn og öflugri, fyrir bæði starfsmenn og stéttarfélög. 

Trúnaðarmaður skulu gæta þess að vinnuveitandi og fulltrúar hans haldi kjarasamning og að réttur starfsmanna sé í hvívetna virtur, einkum um orlof, vinnuvernd, öryggi og hollustuhætti. Starfsmönnum ber að snúa sér til trúnaðarmanns með umkvartanir sínar.

Trúnaðarmanni ber að rannsaka málið þegar í stað er umkvartanir berast eða hann hefur ástæðu til að ætla að gengið sé á rétt starfsmanna eða stéttarfélags á vinnustöð hans af hálfu vinnuveitanda. Komist trúnaðarmaður að þeirri niðurstöðu að umkvartanir eða grunur hafi við rök að styðjast ber honum að krefja vinnuveitanda eða umboðsmann hans um lagfæringu.

Trúnaðarmaður skal gefa starfsmönnum á vinnustöðinni og stéttarfélagi, er í hlut á, skýrslu um kvartanir starfsmanna jafnskjótt og við verður komið. Enn fremur gefur hann sömu aðilum skýrslu um hvað vinnuveitandi hafi brotið af sér við starfsmenn og stéttarfélag þeirra svo og hvaða lagfæringar hafi fengist fram.

Trúnaðarmaður á rétt til að rækja skyldur sínar í vinnutíma enda geri hann yfirmanni sínum grein fyrir erindi sínu hverju sinni.

Á vinnustaðnum skal honum veitt aðstaða til þess m.a. að eiga einkaviðræður við samstarfsmenn sína, halda með þeim fundi í kaffitímum eða við lok vinnudags, þar sem því verður við komið, veita honum aðgang að síma o.s.frv.