Spurt og svarað um lífeyrismál

Breytingar á skipan lífeyrismála opinberra starfsmanna tóku gildi þann 1. júní 2017. Til að auðvelda félagsmönnum að skilja út á hvað breytingarnar ganga hafa verið tekin saman svör við algengum spurningum um málið.

Spurningarnar og svörin má sjá hér að neðan.

 

Óbreytt kerfi ekki valkostur

BSRB hefur tekið þátt í vinnu við að samræma lífeyrisréttindi á almenna markaðnum og hinum opinbera allt frá árinu 2009. Síðan þá hefur málið verið tekið upp á fundum með formönnunum og á þingum bandalagsins þar sem rætt var um allar hliðar málsins og fjallað um helstu vendingar hverju sinni. Niðurstaðan var alltaf sú sama; forystu bandalagsins var falið að halda viðræðum áfram og verja rétt okkar félagsmanna.

Stjórnvöld töldu sig þurfa að gera breytingar á lífeyriskerfinu, enda stóðu opinberu lífeyrissjóðirnir ekki undir framtíðarskuldbindingum sínum. Staðreyndin var því sú að það var búið að ákveða að gera breytingar á kerfinu hvort sem BSRB tæki þátt í ferlinu eða ekki. Val bandalagsins stóð því á milli þess að reyna að hafa áhrif á niðurstöðuna, félagsmönnum til hagsbóta, eða standa utan við ferlið vitandi að stjórnvöld myndu setja einhliða lög um lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna. Ákveðið var að velja fyrri leiðina. Markmið BSRB í viðræðunum var að tryggja að áunnin réttindi myndu ekki skerðast og að hagsmuna framtíðarfélaga í sjóðunum yrði gætt.

Atkvæðagreiðsla um framhaldið

Eftir margra ára vinnu var komið að tímamótum haustið 2016 þegar unnið var að samkomulagi milli bandalaga opinberra starfsmanna annars vegar og ríkis og sveitarfélaga hins vegar. Málið var rætt ítarlega á fundi formannaráðs BSRB í september 2016. Eftir ítarlega yfirferð var ljóst að ekki næðist samstaða innan bandalagsins í málinu og því ákveðið að greiða atkvæði um framhald málsins. Niðurstaða atkvæðagreiðslunnar varð sú að 22 greiddu atkvæði með því að skrifa undir samkomulagið en fjögur félög greiddu atkvæði gegn því. Niðurstaðan varð því sú að formannaráð BSRB fól formanni bandalagsins að skrifa undir samkomulagið.

Í kjölfarið fór af stað vinna í fjármálaráðuneytinu við frumvarp sem byggja átti á samkomulaginu. Þegar frumvarpið leit dagsins ljós kom í ljós að það endurspeglaði ekki að öllu leyti innihald samkomulagsins. Það var samhljóma álit BSRB, BHM og KÍ, en því mótmæltu bæði stjórnvöld og fulltrúar sveitarfélaganna. Ábendingar um hvernig laga mætti frumvarpið svo það endurspeglaði samkomulagið voru að engu hafnar, bæði af fjármálaráðherra og Alþingi, þrátt fyrir að fulltrúar BSRB mættu á fundi þingnefndar til að fara yfir málið.

Samþykktir sjóðanna mikilvægar

Frumvarpið varð að lögum á Þorláksmessu 2016 en flest ákvæði laganna munu taka gildi 1. júní 2017. Ástæðan fyrir því að þau tóku ekki gildi strax, eða um áramótin 2016-2017, er sú að lífeyrissjóðirnir þurftu tíma til að breyta samþykktum sínum.

Í lögum eru settar þær lágmarkskröfur sem lífeyrissjóðir þurfa að uppfylla, en þeim er jafnframt heimilt að ganga lengra og veita sínum félagsmönnum meiri réttindi. Ef þeir gera það er kveðið á um það í samþykktum sjóðanna, sem eru þær reglur sem kveða á um meðal annars réttindi sjóðfélaga. Fjármálaráðherra þarf að staðfesta samþykktir sjóðanna, að fenginni umsögn frá Fjármálaeftirlitinu.

Réttindin áttu að vera jafn verðmæt fyrir og eftir breytingar

Frá upphafi var gengið út frá því í samningaviðræðum bandalaga opinberra starfsmanna við ríki og sveitarfélög að réttindi þeirra sem greitt hafi í opinberu lífeyrissjóðina yrðu jafn verðmæt eftir breytingarnar og þau voru fyrir. Það varð niðurstaðan og skýrt kveðið á um það í því samkomulagi sem undirritað var í september 2016.

Það sem stóð útaf eftir lagabreytingar voru réttindi sjóðfélaga sem byggja á óbeinni bakábyrgð. Sú ábyrgð var afnumin með lögunum og er einn af þremur meginþáttum sem réttindi núverandi sjóðfélaga byggja á. Þar af leiðandi hefði átt að bæta hana einnig til að samkomulag um jafn verðmæt réttindi fyrir og eftir breytingar á lífeyrismálum væri virt. Í lögunum er skýrt að bakábyrgð þeirra sem eru 60 ára og eldri haldi sér. Þeir sem yngri eru missa því bakábyrgðina án þess að það sé bætt á nokkurn hátt.

Þetta þýðir ekki að þessi hópur muni verða fyrir tjóni. Til að það gerist þurfa lífeyrissjóðirnir að verða fyrir stóru áfalli til að þurfa að skerða réttindi félagsmanna. Lögum samkvæmt skulu lífeyrissjóðir lækka réttindi ef rekstur sjóðsins sé neikvæður um 10% í eitt ár, eða um 5% samfleytt fimm ár í röð. Þá kemur á móti sú staðreynd að ef rekstur lífeyrissjóðanna gengur vel getur þessi hópur fengið aukin réttindi.

Lögmæti lagasetningar kannað

Þau svik af hálfu stjórnvalda og Alþingis sem BSRB upplifði í þessu mikilvæga máli settu samskipti bandalagsins við stjórnvöld í fullkomið uppnám. Bandalögin þrjú sem undirrituðu samkomulagið hafa nú ákveðið að kanna lögmæti lagasetningarinnar. Þá verður haldið áfram að berjast fyrir því að stjórnvöld standi að fullu við samkomulagið.

Algengar spurningar

  • Hefur breytingin einhver áhrif á lífeyrisréttindi þeirra sem eru í B-deild LSR og Brúar?

    Nei, fyrirhugaðar breytingar taka eingöngu til A-deilda lífeyrissjóðanna.

  • Hvaða breytingar eru fyrirhugaðar á lífeyrismálum opinberra starfsmanna?

    Stefnt er að því að samræma lífeyrisréttindi milli almenna og opinbera vinnumarkaðarins. Fyrirhugaðar breytingar eiga einungis við A-deildir Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins (LSR) og Brúar lífeyrissjóðs. B-deildir og V-deild eru óbreyttar. Í þessu felst að reglur um ávinnslu réttinda munu breytast. Í stað jafnrar ávinnslu réttinda yfir starfsævina mun réttindaávinnsla verða aldurstengd og viðmiðunaraldur verður 67 ár. Þessar breytingar munu taka gildi frá og með 1. júní 2017 og leiða af breytingu á lögum sem Alþingi samþykkti í desember síðastliðin Núverandi sjóðfélagar í A-deildum LSR og Brúar munu halda óskertum réttindum og breytingarnar hafa ekki áhrif á þá sem eru í B-deildum sjóðanna.

  • Hvað þýðir annarsvegar jöfn ávinnsla réttinda og hinsvegar aldurstengd ávinnsla réttinda?

    Með jafnri ávinnslu er átt við að ávinnsla greiddra iðgjalda er jöfn yfir starfsævina, óháð aldri. Þannig fær hver greiðandi sömu réttindi, án tillits til aldurs. Með aldurstengdri ávinnslu er átt við að réttindi taki mið af aldri sjóðfélaga. Iðgjöld yngri sjóðfélaga eru verðmætari því þau eiga eftir að ávaxtast yfir lengri tíma. Þannig njóta yngri sjóðfélagar ávinnings af því hve lengi þeirra iðgjöld eiga eftir að ávaxtast. Réttindi sjóðfélaga verða því í samræmi við verðmæti iðgjaldanna sem þeir greiða.

  • Skerðast lífeyrisréttindi núverandi félagsmanna í A-deildum LSR og Brúar?

    Nei, ekki verður gerð breyting á réttindum sjóðfélaga í A-deildum LSR og Brúar við upptöku á nýju réttindakerfi. Réttindi þeirra verða tryggð með framlögum úr sérstökum lífeyrisaukasjóðum og varúðarsjóði. Í þessu felst að sjóðfélagar sem greiddu A-deildir LSR og Brúar einhvern tíma á síðustu tólf mánuðum fyrir 1. júní 2017, eiga rétt á svokölluðum lífeyrisauka. Lífeyrisaukinn verður notaður til að bæta þann mismun sem verður á útreikningi á réttindum þeirra miðað við aldurstengda ávinnslu og jafna ávinnslu ásamt hækkun viðmiðunaraldurs lífeyristöku úr 65 í 67 ár. Sérreglur um lífeyristökualdur lögreglumanna verða áfram í gildi.

    Sjóðfélagar sem ekki greiddu í sjóðinn á tímabilinu 1. júní 2016 – 1. júní 2017 en eru enn í formlegu ráðningarsambandi eiga einnig rétt til lífeyrisauka. Þá er sjóðnum heimilt að framlengja framangreint tímabil um tólf mánuði vegna náms, veikinda eða fæðingarorlofs sjóðfélaga. Sjóðfélagar sem eiga rétt til lífeyrisauka halda þeim rétti þó þeir skipti um starf, að því gefnu að starfið veiti rétt til aðildar að A-deildar LSR eða Brúar.

  • Hækkar lífeyristökualdur þeirra sem nú starfa hjá hinu opinbera úr 65 árum í 67?

    Sjóðfélagar í A-deildum LSR og Brúar geta hafið töku lífeyris hvenær sem er á aldrinum 60 til 70 ára. Þetta verður óbreytt í nýju kerfi. Viðmiðunaraldur til útreiknings lífeyris hækkar úr 65 árum í 67. Sú breyting hefur ekki áhrif á réttindi núverandi sjóðfélaga LSR og Brú. Lífeyrisgreiðslur til þeirra verða þær sömu og þær hefðu verið fyrir breytinguna en þeir eiga möguleika á að vinna til 70 ára aldurs og auka enn við réttindi sín.

  • Af hverju verður viðmiðunaraldur lífeyristöku opinberra starfsmanna hækkaður úr 65 árum í 67 ár?

    Meginmarkmið samkomulagsins er að samræma lífeyriskerfið hér á landi svo að allt launafólk njóti sambærilegra lífeyrisréttinda hvort sem það starfar á opinberum eða almennum vinnumarkaði. Með þessu er stuðlað að auknum hreyfanleika milli vinnumarkaða. Á almennum vinnumarkaði er lífeyristökualdur 67 ár. Núverandi sjóðfélögum verður þó bætt hækkun lífeyristökualdurs þannig að þeir geti farið á óbreyttan lífeyri 65 ára.

  • Hvernig verða laun á opinberum- og almennum markaði jöfnuð?

    Heildarsamtök opinberra starfsmanna og fulltrúar opinberra launagreiðenda munu þróa aðferðarfræði til greiningar á launamun. Því næst verður ákveðið í hvaða tilfellum þurfi að leiðrétta launamun einstakra hópa og gerð áætlun um launajöfnun. Hún mun fara fram á grundvelli kjarasamninga.

  • Hvenær verða laun á opinberum- og almennum markaði jöfnuð?

    Jöfnun launa skal náð með útfærslu í kjarasamningum á 6-10 árum.

  • Hvernig virkar bakábyrgð launagreiðanda vegna A-deilda LSR og Brúar í dag?

    Launagreiðendur bera ekki beina bakábyrgð á A-deildum með sama hætti og gildir um B-deildirnar. Launagreiðendur bera ekki ábyrgð á skuldbindingum A-deildar nema með iðgjöldum sínum. Ef A-deildirnar eiga ekki fyrir skuldbindingum sínum skal hækka mótframlag launagreiðanda.

  • Verður hin óbeina bakábyrgð launagreiðanda áfram til staðar?

    Samhliða fullri fjármögnun skuldbindinga verður ábyrgð launagreiðenda á réttindum í A-deildum LSR og Brúar afnumin.

    Sérstakar reglur gilda um þá sem náð hafa 60 ára aldri fyrir 1. júní 2017. Þeir sjóðfélagar sem eiga réttindi í A-deild og hafa náð 60 ára aldri fyrir 1. júní 2017 munu áfram hafa rétt til sambærilegrar tryggingar og óbeina bakábyrgðin felur í sér. Þessi trygging felur í sér að komi til þess í ljósi tryggingafræðilegrar stöðu A-deildar að rétt sé að skerða eða auka réttindi skuli slíkar breytingar ekki taka til þeirra sem eiga réttindi í A-deild og hafa náð 60 ára aldri fyrir gildistöku nýrra samþykkta sem er 1. júní næstkmandi. Fjárhagsleg áhrif slíkra breytinga skulu gerðar upp með samningi A-deildar LSR við ríkissjóð en við launagreiðendur viðkomandi starfsmanna hvað varðar Brú.

  • Hvað kemur í stað hinnar óbeinu bakábyrgðar launagreiðanda?

    Réttindi núverandi sjóðfélaga í A-deildum LSR og Brúar eru tryggð með framlagi ríkis og sveitarfélaga í sérstaka lífeyrisaukasjóði og til að greiða upp þegar áfallnar lífeyriskuldbindingar. Það nemur samtals tæplega 154 milljörðum króna. Þessi greiðsla er sambærileg við núvirði þeirra skuldbindinga sem ella myndu falla á ríki og sveitarfélög síðar. Að auki verða um 11 milljarðar króna lagðar til í sérstaka varúðarsjóði sem ætlað er að styðja við lífeyrisaukasjóðina svo þeir geti staðið undir skuldbindingum sínum. Komi í ljós síðar að þessi fjárhæð dugi ekki til eru launagreiðendur skuldbundnir að taka upp viðræður við heildarsamtök opinberra starfsmanna um hvernig við því skuli brugðist.

  • Af hverju á að leggja 154 milljarða inn í lífeyrissjóðina? Hvernig var sú tala fundin út?

    Með þessari fjárhæð er bæði halli á tryggingafræðilegri stöðu sjóðanna og sá halli sem samkvæmt mati tryggingafræðinga er á framtíðarstöðu jafnaður.

  • Af hverju þarf að leggja peninga inn í LSR vegna breytinganna?

    Til að tryggja að núverandi sjóðfélagar haldi jafnverðmætum réttindum eftir breytingarnar þurfti ríkissjóður að leggja A-deild LSR til 106,8 milljarða eingreiðslu. Auk þess þurfti ríkissjóður að greiða 10,4 milljarða króna til að koma áfallinni stöðu deildarinnar í jafnvægi miðað við árslok 2016. Með þessu er því reynt að koma í veg fyrir að A-deild lendi í halla.

  • Af hverju er mikilvægt að jafna lífeyrisréttindi almennra- og opinberra starfsmanna?

    Svo að allir búi við samræmt fyrirkomulag í lífeyrismálum og geti fært sig milli lífeyrissjóða hvenær sem er starfsævinnar án þess að það hafi áhrif á réttindaávinnslu.

    Þá var ljóst að til breytinga þurfti að koma til að tryggja að LSR og Brú verði í jafnvægi þar sem framtíðarskuldbindingar þeirra eru neikvæðar. Ef viðhalda hefði átt óbreyttu kerfi hefði þurft að hækka iðgjald launagreiðenda úr 11,5% í um það bil 17% og heildariðgjaldið færi þannig í um það bil 21% af heildarlaunum. Þannig hefði heildarlaunakostnaður launagreiðanda vegna starfsmanna hækkað um um það bil 5,5%.

  • Ég er lögreglumaður. Verður breyting á reglum um lífeyristökualdur?

    Nei, sú sérregla sem gildir um lögreglumenn verður óbreytt. Öllum lögreglumönnum sem eru leystir frá embætti sínu við 65 ára aldur skal reiknaður ellilífeyrir eins og þeir hefðu starfað til 70 ára aldurs.

  • Hvenær eiga breytingar á A-deild LSR og Brúar að taka gildi?

    Breytingar á ávinnslu sjóðfélaga A-deildar LSR og Brúar taka gildi 1. júní 2017. Sjóðfélagar sem greiða í sjóðinn fram að þeim tíma halda sínum réttindum og óbreyttur réttindaávinningur í framtíðinni er tryggður með lífeyrisauka.

  • Hvað er lífeyrisauki?

    Lífeyrisaukinn á að bæta núverandi sjóðfélögum A-deildanna þann mismun sem er á annars vegar réttindum þeirra samkvæmt núverandi kerfi, sem byggir á jafnri réttindaávinnslu og viðmiðun við 65 ára lífeyristökualdur, og hins vegar réttindum þeirra samkvæmt breyttu kerfi sem byggir á aldurstengdri réttindaávinnslu og viðmiðun við 67 ára lífeyristökualdur.

  • Hverjir eiga rétt á lífeyrisauka?

    Þeir sjóðfélagar sem starfa hjá ríki eða sveitarfélögum og hafa greitt til A-deilda LSR eða Brúar einhvern tímann á síðustu tólf mánuðum fyrir 1. júní 2017 eiga rétt á lífeyrisauka. Einnig þeir sem ekki hafa greitt iðgjöld til sjóðsins á tímabilinu 1. júní 2016- 1.júní 2017 en eru enn í ráðningarsambandi við atvinnurekanda sem færði þeim rétt til aðildar að A-deild LSR og Brúar. Sjóðunum er heimilt að framlengja þetta tímabil um tólf mánuði til viðbótar vegna náms, fæðingarorlofs eða veikinda.

  • Ég starfa ekki hjá ríki né sveitarfélögum en hef engu að síður greitt í A-deild LSR. Munu réttindi mín verða skert?

    Sjóðfélagar sem greiða í A-deild einhvern tímann á síðustu tólf mánuðum fyrir 1. júní 2017 en starfa hjá öðrum launagreiðendum en ríki og sveitarfélögum eiga rétt á lífeyrisauka ef launagreiðandi þeirra samþykkir að greiða sérstakt iðgjald fyrir þá.

  • Ég hef greitt í A-deild Brúar lífeyrissjóðs og á rétt til lífeyrisauka þar. Ég mun fljótlega skipta um starf og á þá að greiða til A-deildar LSR. Munu réttindin mín þá skerðast?

    Sjóðfélagar Brúar sem rétt eiga á lífeyrisauka munu eiga rétt á lífeyrisauka hjá A-deild LSR skipti þeir um starf og verði sjóðfélagar þar. Þó má ekki hafa liðið lengri tími en tólf mánuðir á milli starfa. Sambærilegt ákvæði verður í samþykktum Brúar sem felur í sér sambærilegan rétt skipti sjóðfélagar um starf og færa sig frá LSR til Brúar.

  • Hvað gerist ef ég tek mér árs leyfi frá störfum? Held ég þá óskertum réttindum?

    Þeir sjóðfélagar sem eru í ráðningarsambandi á á síðustu tólf mánuðum fyrir 1. júní 2017 eiga sama rétt og aðrir til lífeyrisauka, það er jöfnunar á réttindum. Í samþykktum sjóðanna verður ákvæði sem heimilar að sjóðfélagar haldi réttindum sínum í 24 mánuði ef iðgjaldagreiðslur falla niður til dæmis vegna veikinda, náms eða fæðingarorlofs.

  • Ef ég fer að vinna á almennum vinnumarkaði og hætti þar með að greiða í LSR eða Brú en sný til baka til hins opinbera eftir tólf mánuði eða meira. Held ég þá óskertum réttindum?

    Nei, þá fellur réttur til lífeyrisauka niður. Þú heldur þó áunnum réttindum fyrir þann tíma sem þú áttir rétt á lífeyrisaukanum.

  • Ég vinn hjá fyrirtæki á almenna vinnumarkaðnum en hef alltaf greitt í A-deild LSR. Mun ég geta greitt áfram í A-deild eftir breytingar á A-deild?

    Allir þeir sem eiga eða hefðu átt aðild að A-deild fyrir 1. júní 2017 munu áfram eiga rétt til aðildar að A-deild LSR þar til samið hefur verið um lífeyrissjóðsaðild í kjarasamningum.

  • Mun iðgjald mitt til A-deildar LSR/Brúar lífeyrissjóðs verða hækkað vegna breytinganna?

    Nei, iðgjald þitt verður eftir sem áður 4%.

  • Mun mótframlag atvinnurekanda vegna iðgjalda hækka vegna breytinganna?

    Launagreiðendur greiða áfram 11,5% mótframlag til LSR þar til iðgjald hefur verið ákveðið í kjarasamningum. Mótframlag atvinnurekanda í A-deild Brúar lífeyrissjóðs mun lækka úr 12% niður í 11,5%. Þeir launagreiðendur sem eru á almennum vinnumarkaði og samþykkja að greiða lífeyrisauka vegna áframhaldandi aðildar starfsmanna þeirra að LSR skulu greiða 17,35% mótframlag.

  • Munu réttindi vegna örorkulífeyris verða skert?

    Nei, réttindi núverandi sjóðfélaga verða óbreytt. Hjá nýjum sjóðfélögum er meginbreytingin að varpa þarf réttindum yfir í nýtt kerfi þar sem ávinnsla er með öðrum hætti en skilyrði til að öðlast réttindi eru þau sömu. Sjóðfélagi hjá A-deild LSR eða Brú á rétt á örorkubótum ef hann hefur verið metinn 40% öryrki og greitt til sjóðsins í að minnsta kosti tvö ár.

  • Munu réttindi vegna makalífeyris verða skert?

    Nei, réttindi núverandi sjóðfélaga verða óbreytt. Hjá nýjum sjóðfélögum er meginbreytingin að varpa þarf réttindum yfir í nýtt kerfi þar sem ávinnsla er með öðrum hætti en skilyrði til að öðlast réttindi eru þau sömu. Eftirlifandi maki sjóðfélaga LSR og Brúar sem naut elli- eða örorkulífeyris úr sjóðnum, eða hafði greitt iðgjald til hans að minnsta kosti sex mánuði á undanförnum tólf mánuðum, á rétt á lífeyri úr sjóðnum. Fullur makalífeyrir skal greiddur í 36 mánuði og 50% makalífeyrir í 24 mánuði til viðbótar.

  • Munu réttindi vegna barnalífeyris verða skert?

    Nei, rétturinn til barnalífeyris verður óbreyttur. Við fráfall sjóðsfélaga sem greitt hefur iðgjöld til sjóðsins eða notið úr honum örorkulífeyri í sex mánuði á undanfarandi tólf mánuðum, eiga börn hans rétt á lífeyri úr sjóðnum til 22 ára aldurs. Fullur mánaðarlegur barnalífeyrir vegna andláts er 25.172 krónur með hverju barni á mánuði hjá LSR en 25.337 krónur hjá Brú. Fullur mánaðarlegur barnalífeyrir vegna örorku er 18.927 krónur hjá LSR en 19.003 krónur hjá Brú. Fjárhæðir miða við apríl 2017.

Fannst þér efnið á síðunni hjálplegt?