Algengar spurningar um greiðslur og störf í verkfalli

Laun falla niður í verkfalli. Líklegt er að laun verði dregin af öllum félagsmönnum sem verkfall nær til þá daga sem verkfall stendur yfir.

Félagsmenn sem vinna í verkfalli eiga rétt á launum fyrir þann tíma sem þeir vinna.

Hver og einn félagsmaður þarf að fara fram á að fá greitt ef hann hefur verið starfandi samkvæmt undanþágulista.

Vinnudeilusjóður hvers félags stendur almennt undir verkfallsbótum eins og skipulag verkfallsins er sett upp. Félögin sem standa að verkfallsaðgerðum nú hafa ákveðið að greiddar verði 30.000 kr. fyrir hvern dag sem félagsfólk leggur niður störf, miðað við 100% starfshlutfall.

Meginreglan sú að réttarsamband starfsmanna og atvinnurekanda fellur niður á meðan á verkfalli stendur og eru aðilar ekki bundnir af ákvæðum ráðningarsamnings á þeim tíma sem verkfall varir. Þannig falla launagreiðslur niður og skyldur starfsmanns til að inna af hendi vinnu sömuleiðis.

Þegar verkfalli hins vegar lýkur vakna skyldur aðila á ný og er mönnum skylt að koma þá strax til vinnu og atvinnurekanda jafnframt skylt að taka við starfsmönnum sínum í vinnu. Hins vegar hefur almennt verið litið svo á að verkföll hafi ekki áhrif á ávinnslu réttinda. Þannig telst sá tími sem fólk er í verkfalli til vinnutíma þegar réttur viðkomandi er reiknaður út.

Þegar verkfall er löglega hafið er þeim sem það beinist gegn óheimilt að stuðla að því að afstýra því með aðstoð einstakra félagsmanna þess félags sem að verkfallinu stendur. Ákvæði þess efnis er að finna í lögum um stéttarfélög og vinnudeilur og lögum um kjarasamninga opinberra starfsmanna en það hefur verið túlkað svo að í því felist alfarið bann við því að annað starfsfólk gangi í störf verkfallsmanna. Verkfall á leikskólum á t.a.m. ekki að hindra aðra starfsmenn leikskólans sem eru faglærðir og verkfall nær ekki til í að sinna sínum venjulegu störfum, jafnvel þótt þeir starfi venjulega við hlið þeirra sem eru í verkfalli og sinni að mörgu leyti sömu verkefnum. Bannið nær eingöngu til þess að ekki má ganga í störf verkfallsmanna. Það starfsfólk sem ekki er í verkfalli er óheimilt að vinna annað en venjuleg störf sín.

Þegar félagsmaður er í orlofi/sumarfríi þá telst hann vera í verkfalli. Hann færi því ekki laun frá atvinnurekanda og orlofstaka hans fellur niður á þeim tíma sem verkfall stendur. Félagsmenn í orlofi/sumarfríi fá greitt úr Vinnudeilusjóði síns félags líkt og aðrir í samræmi við úthlutunarreglur sjóðsins.

Ef félagsmaður er á fyrirframgreiddum launum og fyrirfram ákveðin og skipulögð orlofstaka hefst áður en verkfall skellur á telst hann vera í orlofi.

Atvinnurekanda er ekki heimilt að kalla félagsmenn til vinnu sem hafa verið í sumarfríi eða vaktafríi eftir að verkfall er hafið, ekki frekar en aðra félagsmenn, nema þá ef þeir eru á undanþágulista eða eru kallaðir til vinnu samkvæmt ákvæði 20. gr. laga nr. 94/1986. Skiptir í því sambandi ekki máli hvort starfsmaður hefur hafið orlof eða hvort hann hugðist hefja það á verkfallstímabilinu.

Verkfall nær ekki til þeirra og þau hafa ekki atkvæðisrétt þegar kosið er um aðgerðir.

Það má ekki bæta í mönnun vegna verkfalls. Aðrir starfsmenn eiga ekki að fá aukin verkefni, utan þeirra er þeir sinna öllu jöfnu. Litið hefur verið svo á að með því að fjölga öðrum starfsmönnum sé verið að láta þá ganga í störf félagsmanna.

Æðstu stjórnendur geta gengið í öll störf í verkfalli þar sem þeir bera ábyrgð á rekstri stofnunarinnar. Þannig má t.d. rektor eða skólastjóri ganga í störf húsvarðar og opna skólabyggingu fyrir nemendur.

Í verkfalli gildir fyrirliggjandi vaktaskýrsla. Breytingar á henni, þar með taldar aukavaktir eða breyttar vaktir eru ekki heimilar nema til komi samþykki undanþágunefndar.

Engar breytingar verða á högum þeirra sem eru í fæðingarorlofi. Launagreiðslur félagsmanna í fæðingarorlofi koma frá Fæðingarorlofssjóði og hafa því ekkert með verkfall félagamanna sem starfa samkvæmt kjarasamningi félagsins að gera. Þau hafa því ekki atkvæðisrétt þegar kosið er um aðgerðir.

Um félagsmenn sem eru í tímavinnu gildir sama regla og ef um fast ráðinn starfsmann væri að ræða. Ef félagsmaður er skráður í starfshlutfall eða á vaktarúllu, gildir fyrirliggjandi vaktaskýrsla og er félagsmaður þá í hópi þeirra sem starfað geta á öryggislista (undanþágulista). Ef félagsmaður í tímavinnu er ekki skráður á vaktaskýrslu telst hann vera í verkfalli líkt og aðrir og kemur því ekki til greina við störf samkvæmt undanþágulista.

Ef vinnustöðvun tekur til þeirra starfa þá leggja þau niður störf eins og aðrir og hafa atkvæðisrétt.

Laun í námsleyfi falla niður í verkfalli og verður félagamaður að taka leyfið út seinna.

Undanþágulisti (einnig nefndur öryggislisti) er listi yfir störf sem undanþegin eru verkfalli.Á honum er tilgreindur sá fjöldi félagsmanna sem skal vera við störf í verkfalli á hverri stofnun og deild. Listinn er sundur greindur niður á vaktir.Tilgangur listanna er að tryggja „nauðsynlegustu öryggisgæslu ogheilbrigðisþjónustu“ (eins og segir í lögum 94/1986) og koma í veg fyrir skaða.

Í vaktakerfum skal fara eftir þeirri vaktaskýrslu sem liggur fyrir þegar valinn er starfsmaður til þess að vinna í verkfalli samkvæmt undanþágulista. Sé fleiri skráðir á vakt en tiltekið er á undanþágulista ákveður stjórnandi hvaða starfsmaður vinnur vaktina.

Samkvæmt 20. grein laga um kjarasamninga opinberra starfsmanna nr. 94/1986 segir um heimild til að kalla starfsmenn til vinnu:

Sé verkfall hafið er heimilt að kalla starfsmenn, sem eru í verkfalli, tímabundið til vinnu í þeim tilgangi að afstýra neyðarástandi.

Samkvæmt 21. grein sömu laga segir um undanþágunefnd:

„Nefnd tveggja manna ákveður hverjir skulu kvaddir til starfa skv. 20. gr. Annar nefndarmanna skal tilnefndur af því stéttarfélagi sem á í verkfalli en hinn af viðsemjanda þess. Ákvarðanir um kvaðningu til vinnu skulu teknar með atkvæðum beggja nefndarmanna og eru þær endanlegar.“

Undanþágunefnd fjallar um einstök störf en ekki einstök verk sem starfsmenn taka að sér í verkfalli

Túlkun okkar er sú að ef félagsmaður sem á að mæta samkvæmt undanþágulista veikist þá eigi að greiða honum laun líkt og um unnin dag væri að ræða.Þessi túlkun byggist á því að umræddum starfsmanni er ætlað að gangi í þau störf sem eru á undanþágulista, þ.e. viðkomandi væri við störf í verkfalli ef ekki kæmi til veikinda.

Á meðan á verkfalli stendur falla megin skyldur ráðningarsamningsins niður. Þannig mega aðilar ekki framkvæma ákvæði ráðningarsamningsins á meðan á því stendur. Félagsmaður fær því ekki laun á meðan verkfalli varir og heldur ekki veikindalaun, þrátt fyrir að veikindi hafi verið tilkomin áður en til verkfalls kom.

Félagsmaður sem er í veikindum hefur hins vegar rétt til greiðslu úr Vinnudeilusjóði félags líkt og hann sé í starfi.

Félagamenn sem kallaðir eru til starfa skv. undanþágulistum eiga að sinna störfum sínum í samræmi við almennar starfsskyldur. Störfin skulu miðast við að tryggja lámarks öryggisþætti og öryggi sjúklinga og að engin verði fyrir beinum skaða af verkfallsaðgerðum.

Það er hvert og eitt aðildarfélag sem tekur ákvörðun um það með verkfallsboðun og framkvæmd verkfalls hverju sinni. Sú ákvörðun stéttarfélagsins er síðan samþykkt eða henni hafnað með atkvæðagreiðslu um verkfallið.

Stéttarfélögum er heimilt að halda uppi verkfallsvörslu til að fylgjast með því að verkfall sé virt. Fara verkfallsverðir á milli staða og gæta þess að ekki sé verið að brjóta verkfall með því að ganga í störf verkfallsmanna og þau sem kunna að vera við störf hafi til þess heimild. Verkfallsvörðum er heimilt að vinna að því að framangreindu sé fylgt eftir, þ.e. að ekki sé verið að ganga í störf þeirra sem eru í verkfalli. Þannig geta þeir reynt að koma í veg fyrir verkfallsbrot með ábendingum, fortölum, hótunum um kæru til dómstóla, áður en brot er hafið og eftir að það er byrjað. Verkfallsvörður má hins vegar ekki taka málið í eigin hendur með réttarvörslu. Réttarvarsla eða réttargæsla er eingöngu í höndum löggæslunnar og það er bara í undantekningatilvikum sem almennir borgarar geta tekið réttarvörslu í sínar hendur. Mál sem varða verkfallsbrot skulu rekin fyrir Félagsdómi.