101
Frestur til að sækja um starf hjá framkvæmdastjóra hjá Vörðu – rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins rennur út miðvikudaginn 15. janúar næstkomandi. Leitað er að öflugum starfskrafti til að stýra og móta starf þessarar nýju stofnunar sem BSRB og ASÍ ....
Auglýsing um starf framkvæmdastjóra Vörðu – rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins
102
verkalýðsfélögunum á almenna vinnumarkaðinum séu enn stórir hópar með lausa kjarasamninga, þar með talið nær allir opinberir starfsmenn. „Það er fólkið sem sinnir mikilvægri almannaþjónustu. Umönnunarstörfunum, kennslunni, löggæslunni og öllum hinum störfunum ... standa í einkarekstri,“ sagði Sonja.
Þá minnti hún einnig á að þrátt fyrir að kynjajafnrétti hafi verið bundið í lög fyrir 65 árum hafi enn ekki tekist að útrýma misrétti á vinnumarkaði. „Ég veit ekki með ykkur en ég er komin með algerlega nóg ... ,“ sagði Sonja. „Við eigum að útrýma launamuni kynjanna og tryggja jafnrétti á vinnumarkaði í eitt skipti fyrir öll. Ekki bráðum. Ekki á næstunni. Núna!“.
Hún sagði ýmis tæki til sem nota megi til að stuðla að jafnrétti á vinnumarkaði. „Nú
103
og forseta Íslands. Bandalagið telur tuga prósenta launahækkanir þessara tekjuháu hópa úr öllu samræmi við launaþróun annarra hópa, hvort sem er opinberra starfsmanna eða launafólks á almenna vinnumarkaðinum.
Í engu samræmi við rammasamkomulag.
Launahækkanirnar eru í engu samræmi við rammasamkomulag aðila á vinnumarkaði. Þá er afar varhugavert að kjararáð sé leiðandi í launahækkunum, en sé þetta niðurstaðan er ljóst að leiðin hefur verið mörkuð og annað launafólk mun sækja sambærilegar launahækkanir ... . Það er ekki verkefni verkalýðshreyfingarinnar einnar að tryggja stöðugleika á vinnumarkaði og dapurlegt að stjórnvöld og Alþingi neiti að taka ábyrgð með því að snúa ákvörðun kjararáðs.
Þær breytingar sem forsætisnefnd þingsins hefur nú ákveðið snúa ... á vinnumarkaði
104
Það er ljóst að tími mikilla breytinga er runninn upp á vinnumarkaði og þeirri þróun spáð áfram næstu árin. Samkvæmt framtíðarspám verður mest fjölgun í störfum við almenna umönnun, þjónustu við aldraða, í byggingariðnað og ferðaþjónustu ... , svo eitthvað sé nefnt, en á móti fækkar störfum í móttöku, afgreiðslu, bakvinnslu og almennum skrifstofustörfum.
Samfara fjölgun og fækkun á tilteknum störfum eru flest störf á vinnumarkaði að verða fyrir einhverjum breytingum, einkum vegna stafrænnar þróunar ... . Þessum breytingum þarf vinnumarkaðurinn að mæta með auknum tækifærum fólks á að bæta við sig þekkingu.
Með virkri sí- og endurmenntun er hægt að tryggja að launafólk geti lagað sig að þeim umskiptum sem eru að eiga sér stað á vinnumarkaði. Einnig
105
frá upphafi. Um 76 prósent þeirra voru virkir á vinnumarkaði við útskrift, voru með vinnugetu og fóru annað hvort beint í launað starf, virka atvinnuleit eða lánshæft nám.
Árangur og ávinningur af starfsemi VIRK, bæði fjárhagslegur og samfélagslegur ... , er mjög mikill þar sem starfsemin hefur á undanförnum áratug skilað þúsundum einstaklinga í virka þátttöku á vinnumarkaði. Þennan árangur hafa utanaðkomandi aðilar staðfest. Niðurstöður Talnakönnunar sýna að ávinningurinn af starfsemi VIRK á árinu 2019 nam 20,5 ... bæði lífsgæði sín og vinnugetu.
VIRK er starfsendurhæfingarsjóður stofnaður af aðilum vinnumarkaðarins, þar á meðal BSRB, árið 2009. Hægt er að kynna sér starfsemina á vef sjóðsins
106
fram tillögur að aðgerðum til að útrýma launamun sem stafar af kynskiptum vinnumarkaði og hafa að leiðarljósi að leiðrétta kerfisbundið vanmat á störfum þar sem konur eru í meirihluta.
Helstu niðurstöður starfshópsins snéru að mikilvægi þess að halda ... vinnunni við endurmat á virði kvennastarfa kerfisbundið áfram. Í þeim tilgangi var aðgerðahópur stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins um launajafnrétti og jafnrétti á vinnumarkaði skipaður í lok síðasta árs. Þá var lagt til að komið yrði af stað ... vinnumarkaði um jafnvirðiskröfur með aðilum vinnumarkaðarins í stað þess að leysa mál fyrir kærunefndum eða dómstólum.
Kynskiptur vinnumarkaður.
Samkvæmt launarannsókn Hagstofu Íslands frá 2021 er vinnumarkaður enn ... . Jafnlaunavottun hefur reynst vel til að vinna á launamun sem er tilkominn vegna sambærilegra starfa en nær hins vegar síður til þess launamunar sem er á milli ólíkra en jafnverðmætra starfa og kynbundins vinnumarkaðar.
Mikilvægt að fanga virði ... kvenna á vinnumarkaði, þekkingu á kynjakerfinu og áhrifum þess á mat starfa. „Það þarf einnig að byggja upp þekkingu á virðismati starfa hjá öllum sem að kjaramálum koma. Það þarf vilja, áræðni og þor þeirra sem að vinnunni koma!“ segir Helga
107
Sonja Ýr Þorbergsdóttir, formaður BSRB, undirritaði í vikunni samkomulag um hlutverk og umgjörð Kjaratölfræðinefndar ásamt fulltrúum stjórnvalda og annarra aðila vinnumarkaðarins.
Á vegum nefndarinnar mun eiga sér stað samstarf ... heildarsamtaka á vinnumarkaði, ríkis og sveitarfélaga um gerð og hagnýtingu tölfræðigagna um laun og efnahag til undirbúnings og eftirfylgni með kjarasamningum. Nefndinni er ætlað að stuðla að því að aðilar samkomulagsins hafi sameiginlegan skilning á eðli
108
forsvarsmanna annarra aðila vinnumarkaðarins undirrituðu í morgun, er sagt skýrum stöfum að einelti, kynferðisleg áreitni, kynbundin áreitni og ofbeldi á vinnustöðum verði ekki liðið. Komi slík hegðun upp skuli bregðast við því með markvissum hætti ... tími til þess að við öll, og ég segi við öll því það er enginn einn sem getur breytt þessu, útrýmum áreitni á íslenskum vinnumarkaði, meinsemd sem á ekki heima í nútímasamfélagi.“.
Ásmundur Einar sagði að bregðast verði við af festu ... og með aðgerðum. Hann sagði frá því að til standi að skipa nefnd með aðilum vinnumarkaðarins sem ætlað er að meta umfang kynbundinnar og kynferðislegrar áreitni og áreitis auk ofbeldis og eineltis á vinnumarkaði. Þá verður skipaður aðgerðarhópur með fulltrúum ... stjórnvalda og aðilum vinnumarkaðarins þar sem hægt er að bregðast við hratt.
Sáttmáli á vinnustöðum.
Yfirlýsingin sem undirrituð var í morgun
109
á að vinnumarkaðurinn sé mjög kynskiptur þegar litið sé til atvinnugreina og starfa og það sé meginástæða kynbundins launamunar. Laun séu að meðaltali lægri í stéttum þar sem konur eru í meirihluta og að þær stéttir heyri margar undir opinbera geirann ... þar sem launamyndun er ólík því sem er á almennum vinnumarkaði.
Baráttan fyrir launajafnrétti hefur staðið í yfir í meira en hundrað ár. Þannig töldu alþjóðleg kvenréttindasamtök að unnist hefði stórsigur þegar Alþjóðavinnumálastofnunin (ILO) féllst á kröfu ... til aðgerða til að leiðrétta laun kvennastétta sem hafa í sögulegu ljósi verið vanmetin. Þar eiga stjórnvöld að leika lykilhlutverk með því að innleiða skýra stefnu og þróa verkfæri í samstarfi við aðila vinnumarkaðarins.
Starfshópur forsætisráðherra ... fela í sér að aðgerðahópur stjórnvalda um launajafnrétti með aðild aðila vinnumarkaðarins fái eftirfarandi hlutverk:.
Að koma á fót þróunarverkefni um mat á virði starfa með það að markmiði að skapa verkfæri til að framfylgja ... jafnlaunaákvæði jafnréttislaga. Verkfærin styðji við þau tæki sem þegar eru í notkun.
Að þróa samningaleið um jafnlaunakröfur með aðilum vinnumarkaðarins. Þar verði meðal annars horft til þess hvaða áhrif breytingar á ráðningasamböndum og útvistun starfa
110
Hér á landi eru nær allar konur útivinnandi en um þriðjungur þeirra er í hlutastarfi því þær bera enn meginábyrgðina á börnum, öldruðum eða veikum ættingjum og heimilinu. Konur eru enn lengur frá vinnumarkaði en karlar eftir að hafa eignast börn ... með árlegan fund sinn í tilefni alþjóðlegs baráttudags kvenna þar sem verður lögð sérstök áhersla á konur af erlendum uppruna. Staða þeirra á vinnumarkaði er jafnan enn viðkvæmari en kvenna sem fæðast hér á landi þar sem þær eru útsettari fyrir tvöfaldri ... – rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins frá því í janúar 2022 áttu 45,5% kvenna af erlendum uppruna á vinnumarkaði erfitt með að ná endum saman á móti 29,5% innfæddra kvenna. Fjárhagsstaða einstæðra foreldra er svo verst allra á vinnumarkaði en um það bil sex ... . íþróttafatnað eða skó. Í ljósi aukinnar verðbólgu hefur staðan líklega versnað enn frekar frá því könnunin var lögð fram.
Þessar niðurstöður sýna að hvorki vinnumarkaðurinn né samfélagsgerðin okkar gerir ráð fyrir því að konur á vinnumarkaði geti ... af erlendum uppruna fjölmennar. Kynskiptur vinnumarkaður er meginástæðan fyrir launamun kynjanna hér á landi sem og annars staðar í heiminum, þ.e. að konur skipa meirihluta fjölda starfsstétta sem starfa við umönnun, hjúkrun, félagsþjónustu og í menntakerfinu
111
verði að árétta að atvinnuþátttaka kvenna er mjög ólík milli landanna verður seint sagt að árangur okkar í jafnlaunabaráttunni sé beysinn.
Íslenskar og norrænar rannsóknir sýna að kynskiptur vinnumarkaður er ein helsta skýringin á launamuni ... kynjanna. Í því felst meðal annars að konur og karlar gegna ólíkum störfum á vinnumarkaði og kynjaskipting milli starfsgreina er áberandi. Konur eru í miklum meirihluta starfsfólks á opinberum vinnumarkaði líkt og í heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu ... og menntakerfinu. Laun karla eru þó alltaf hærri en kvenna óháð því hvort þeir starfa á almennum eða opinberum vinnumarkaði.
Launamunur kynjanna er staðreynd ... og með jafnlaunavottun en ekki þvert á vinnustaði. Fram til þessa hefur því lítil sem engin áhersla verið lögð á að vinna gegn launamun sem stafar af kynskiptum vinnumarkaði s.s. að meta þá þætti í störfum kvennastétta sem gjarnan eru vanmetnir líkt og sköpun ... óáþreifanlegra verðmæta, tilfinningalegs álags, ábyrgðar á velferð fólks og krefjandi vinnuumhverfis.
Þetta er kerfisbundið misrétti og „kerfið“, þ.e. stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins verða að grípa til framsækinna aðgerða sem vinna markvisst
112
Það ætti ekki að hafa farið fram hjá neinum sem fylgst hefur með fréttum að staðan á vinnumarkaði vegna kjarasamningsviðræðna er flókin og viðkvæm. Ástæður þess má meðal annars rekja til þess að launahækkanir síðustu kjarasamninga árið 2015 ... á hækkun lægstu launa áberandi, rétt eins og hjá félögum okkar á almenna vinnumarkaðinum. Samhliða því er horft til þess að stjórnvöld komi að málum til að tryggja aukinn kaupmátt þeirra sem minnst hafa milli handanna.
Í þessum kjarasamningum ... hægt án þess að það hafi áhrif á afköst í vinnunni.
Standið við loforðin.
Aðildarfélög BSRB leggja einnig mikla áherslu á að staðið verði við loforð um jöfnun launa á milli almenna og opinbera vinnumarkaðarins. Hluti af því samkomulagi ... á vinnumarkaði á meðan bætt kjör og aukin lífsgæði eru bara fyrir suma en ekki alla.
Sonja Ýr Þorbergsdóttir, formaður BSRB
113
er eftirfarandi:.
Fyrsti hluti – 24. og 25. september 2018.
Hvert er hlutverk stéttarfélaga, sambanda og heildarsamtaka á vinnumarkaði?
Hvernig starfa stéttarfélögin, stjórnir þeirra og hvert er hlutverk félagsmanna ... í gegnum kjarasamninga, almannatryggingakerfið, sér tryggingar.
Nemendur kynnast íslenskum vinnurétti, þeim lögum sem styrkja kjarasamninga vinnumarkaðarins.
Fjórði hluti – 26. og 27. nóvember 2018.
Megináhersla ... um vinnurétt og hvernig þau styðja kjarasamninga og hvernig íslenskur vinnumarkaður er upp byggður.
Lögð er áhersla á rétt launamanna t.d. til fæðingarorlofs, atvinnuleysistrygginga og ýmis þau réttindi í lögum og reglugerðum sem íslenskur ... vinnumarkaður byggir á.
Áhugasamir nemendur geta skráð sig á námskeiðin í gegnum vef Félagsmálaskóla alþýðu. Stofna þarf aðgang með íslykli
114
vinnumarkaði. Þar segjast tæplega 47 prósent upplifa aukið álag í byrjun árs samanborið við 36 prósent í apríl í fyrra. Tæplega 15 prósent upplifa nokkuð eða mikið minna álag, en um 31 prósent voru í þeirri stöðu í apríl 2020.
Þegar staðan í janúar ... síðastliðnum er skoðuð án tillits til þess hvort viðkomandi starfar á almenna vinnumarkaðinum eða þeim opinbera segjast tæplega 55 prósent að álagið hafi aukist, rúm 32 prósent segja álagið hafa staðið í stað og um 13 prósent segja það hafa minnkað. Í apríl ... opinbera eða á almennum vinnumarkaði. Almennt virðist þó gæðastundunum hafa fjölgað heldur meira hjá þeim sem starfa á almennum vinnumarkaði
115
Í lok árs 2023 féll áhugaverður úrskurður hjá kærunefnd jafnréttismála sem varðar bann við mismunun vegna fötlunar. Lög um jafna meðferð á vinnumarkaði banna slíka mismunun og leggja einnig skyldur á atvinnurekendur til að gera viðeigandi ... hafa í mörg ár barist fyrir betra aðgengi fólks með fötlun að vinnumarkaði. Setning laga um jafna meðferð á vinnumarkaði var stórt skref, en til þess að lögin virki þarf að beita þeim á réttan hátt. Þetta mál er því mikilvægt fordæmi sem skýrir inntak laganna ... og skyldur atvinnurekenda að einhverju leyti og gerir það vonandi að verkum að fleiri einstaklingar með fötlun hafi aðgengi að vinnumarkaði
116
næstkomandi. . Í kjarasamningum opinberra starfsmanna er þó ákvæði um að komi til breytinga á kjarasamningum á almennum vinnumarkaði muni BSRB taka upp viðræður við ríki og sveitarfélög um hvort, og þá með hvaða hætti, slíkar breytingar taki gildi ... á almennum vinnumarkaði sagt upp á grundvelli forsenduákvæðis þeirra er BSRB heimilt að segja upp samningum fyrir hönd sinna aðildarfélaga með þriggja mánaða fyrirvara
117
Á dögunum hlaut Varða – rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins styrk úr Vísindasjóði Orkuveitu Reykjavíkur, VOR, til að framkvæma rannsókn á stöðu foreldra á Íslandi með tilliti til möguleika þeirra til að samræma fjölskyldu- og atvinnulíf út ... frá skipulagi vinnu og skólastarfs. Maya Staub, sérfræðingur hjá Vörðu – rannsóknastofnun vinnumarkaðarins fjallar um rannsóknina í nýjasta tímariti Sameykis.
Í greininni kemur meðal annars fram að fjölskylduvæn stefnumótun stjórnvalda hefur áhrif
118
Endurskoðunarákvæði í kjarasamningum aðildarfélaga BSRB munu ekki virkjast að sinni nú þegar ljóst er að kjarasamningar á almenna vinnumarkaðnum munu haldast óbreyttir næsta árið.
Í samningum aðildarfélaga bandalagsins er ákvæði ... um að heimilt sé að segja upp samningum sé samningum á almenna vinnumarkaðinum sagt upp. Nú hafa bæði Alþýðusamband Íslands og Samtök atvinnulífsins staðfest að það verði ekki gert heldur verði staðið við ákvæði lífskjarasamningsins.
Til að koma til móts
119
sjálf, borið okkur saman við aðra og verið viss um að við séum metin til jafns við fólk í svipaðri stöðu.
Kynskiptur vinnumarkaður.
Í alþjóðlegum samanburði hefur Ísland um árabil verið í fremstu röð þegar kemur að jafnréttismálum. Undanfarin ... tíu ár höfum við vermt fyrsta sæti á lista Alþjóðaefnahagsráðsins. Þrátt fyrir að Ísland standi öðrum löndum framar þegar kemur að jafnri stöðu kynjanna er enn langt í að jafnrétti verði náð á íslenskum vinnumarkaði.
Kynjamunur hefur alla tíð ... verið sýnilegur í skólaumhverfinu og námsvali nemenda. Hann hefur einnig viðhaldist á íslenskum vinnumarkaði sem er mjög kynjaskiptur hvað varðar atvinnugreinar. Konur eru áberandi í umönnunarstörfum en karlar í mannvirkjagerð.
Karlastörf hafa notið meiri ... virðingar, þeim hafa fylgt meiri völd og þau verið betur launuð. Íslenskar og norrænar rannsóknir sýna að kynjaskiptur vinnumarkaður er ein helsta skýring kynbundins launamunar. Til eru að draga úr kynjaskiptingu vinnumarkaðarins og/eða jafna laun milli ... og auðvelda þeim að hefja nám að nýju.
Rannsóknir sýna að konur eru í miklum meirihluta í stuttu óformlegu starfsnámi sem snýr að umönnun, sem er í takt við kynjaskiptingu á vinnumarkaði. En karlar eru í meirihluta þegar um er að ræða löggiltra
120
boðað hækkun hámarksgreiðslna í 600 þúsund krónur á mánuði. Sú hækkun er vissulega mikilvægt skref. En hún er bara eitt lítið skref af þeim mörgu sem stíga verður til að kerfið skili í raun því mikilvæga hlutverki að stuðla að jafnrétti á vinnumarkaði ... þar til barnið kemst í dagvistun eða á leikskóla. Þær eru því að jafnaði mun lengur frá vinnu en feður sem hefur neikvæð áhrif á stöðu þeirra á vinnumarkaði. Það er ekki nóg að tryggja að feður taki eitthvað fæðingarorlof. Eftir nær tveggja áratuga reynslu ... fæðingarorlofskerfisins fyrir jafnrétti á vinnumarkaði mun hann þegar í stað hefja vinnu við að breyta lögum í samræmi við tillögur starfshópsins. Það er ekki eftir neinu að bíða. . Elín Björg Jónsdóttir, formaður BSRB