Islandzki system emerytalny opiera się na solidnych fundamentach, składających się z trzech filarów: publicznego systemu ubezpieczeń społecznych, obowiązkowych pracowniczych funduszy emerytalnych oraz dodatkowych, dobrowolnych funduszy emerytalnych. Siłą tego systemu jest jego struktura oparta na gromadzeniu środków w miarę nabywania praw emerytalnych, co gwarantuje stabilność i zabezpiecza przyszłe wypłaty świadczeń.
Fundusze emerytalne
Wprowadzenie regulacji prawnych dotyczących dodatkowych prywatnych funduszy emerytalnych w 2023 roku osłabiło znaczenie obowiązkowych funduszy emerytalnych na rzecz prywatnych oszczędności, co zwiększyło niespójność systemu emerytalnego i podniosło ryzyko ponoszone przez członków funduszy. Zmiana ta może mieć negatywny wpływ na prawa emerytalne osób o niższych dochodach, kobiet oraz osób, które na wczesnym etapie kariery zawodowej stały się niezdolne do pracy. Celem harmonizacji praw emerytalnych między sektorem publicznym a prywatnym, zgodnie z umową z 2016 roku, było ujednolicenie świadczeń emerytalnych oraz zwiększenie równowagi w systemie. Legalizacja dodatkowych prywatnych funduszy emerytalnych jest jednak sprzeczna z tymi założeniami. BSRB stanowczo sprzeciwia się takim zmianom w systemie emerytalnym, ponieważ prowadzą one do większej niespójności oraz zwiększenia ryzyka dla członków funduszy.
BSRB kładzie duży nacisk na ochronę obowiązkowych funduszy emerytalnych i uważa, że zmiany w systemie emerytalnym powinny koncentrować się na ich wzmocnieniu. Ważne jest zapewnienie większej równowagi między funduszami obciążonymi zróżnicowanymi świadczeniami z tytułu niezdolności do pracy. Można to osiągnąć poprzez zwiększenie nakładów z funduszu państwowego oraz ograniczenie zachęt do przekazywania obowiązkowych składek na prywatne fundusze emerytalne. Zachęty takie, jak możliwość wcześniejszego wycofania oszczędności od 60. lub 62. roku życia, prowadzą do nierówności między osobami, które całość swoich świadczeń emerytalnych mają w obowiązkowym funduszu emerytalnym, a tymi, które mogą wypłacić część oszczędności przed zakończeniem kariery zawodowej. Osoby korzystające z tej możliwości otrzymują niższe świadczenia emerytalne, ale zwiększają swoje dochody dzięki wyższym świadczeniom z systemu ubezpieczeń społecznych. BSRB stanowczo sprzeciwia się indywidualistycznemu podejściu do kwestii emerytalnych i apeluje do rządu o zmianę tego kierunku na rzecz bardziej zrównoważonego i sprawiedliwego systemu.
BSRB domaga się, aby osoby wykonujące zawody o wysokim obciążeniu fizycznym miały prawo do wcześniejszego przejścia na emeryturę, finansowanego przez wyższe składki pracodawców na fundusz emerytalny. Równocześnie ważne jest, aby osoby, które chcą kontynuować pracę po osiągnięciu 70. roku życia, miały taką możliwość, a ich wybór znalazł odzwierciedlenie w zwiększonych prawach emerytalnych. Takie rozwiązania przyczynią się do większej elastyczności systemu emerytalnego i sprawiedliwości wobec pracowników w różnych sytuacjach zawodowych i życiowych.
System ubezpieczeń społecznych
System ubezpieczeń społecznych stanowi kluczowy element sieci bezpieczeństwa w społeczeństwie dobrobytu. Zapewnia on godny standard życia osobom, które nie zdołały zgromadzić wystarczających oszczędności emerytalnych w trakcie swojej kariery zawodowej lub utraciły zdolność do pracy z powodu chorób, wypadków czy niepełnosprawności.
BSRB domaga się, aby pracownicy, którzy przez całą swoją karierę opłacali składki na fundusze emerytalne, odczuli to w swoich dochodach po przejściu na emeryturę. Kluczowe jest, aby świadczenia emerytalne z systemu ubezpieczeń społecznych nadążały za ogólnym wzrostem płac w Islandii. Dodatkowo, progi dochodowe redukujące świadczenia, które pozostają niezmienione od 2017 roku, powinny zostać podniesione. Bez wprowadzenia tych zmian rosnące świadczenia z funduszy emerytalnych jednocześnie zmniejszają świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych, ponieważ progi dochodowe nie zostały dostosowane do wzrostu kosztów życia i cen konsumpcyjnych.
BSRB popiera główne cele nowego systemu rent dla osób niepełnosprawnych, które obejmują poprawę sytuacji finansowej osób pobierających renty, uproszczenie systemu oraz wsparcie w powrocie na rynek pracy po trudnych okolicznościach życiowych. Kluczowe jest stworzenie warunków umożliwiających powrót do pracy po chorobach, wypadkach lub innych wyzwaniach życiowych. Badania wykazują, że trudna sytuacja finansowa i obawy z nią związane mają negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne, często prowadząc do długotrwałych problemów zdrowotnych.
BSRB dostrzega jednak pewne wady nowego systemu, szczególnie w sposobie oceny zdolności do pracy. Kluczowa rola przychodni (heilsugæsla) pierwszego szczebla w tym systemie budzi obawy, gdyż od lat zmagają się one z niedofinansowaniem, co znacząco ogranicza zakres świadczonych usług. Bez dodatkowego finansowania system opieki zdrowotnej pierwszego szczebla oraz publiczna służba zdrowia będą jeszcze mniej wydajne, co zagrozi skutecznej realizacji założeń nowego systemu rent.
Wprowadzenie przez Urząd Pracy (VMST) nowego rodzaju świadczeń aktywizacyjnych dla osób z częściową niezdolnością do pracy budzi poważne obawy. Osoby te mogą w praktyce czuć się zmuszone do przyjęcia nieodpowiedniej oferty pracy ze strachu przed utratą świadczeń. BSRB podkreśla, że nowy system nie uwzględnia specyfiki sytuacji osób z ograniczoną zdolnością do pracy, które różnią się od osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych.
Należy zagwarantować dostępność odpowiednich ofert pracy na niepełny etat, zwłaszcza w sektorze publicznym, aby odpowiadały one potrzebom tych osób. BSRB zdecydowanie odrzuca warunki dotyczące uczestnictwa osób z ograniczoną zdolnością do pracy w rynku pracy w obecnej formie i zobowiązuje się do walki o szczegółową rewizję tej części systemu podczas planowanej oceny w 2028 roku.
Ponadto BSRB podkreśla potrzebę lepszej współpracy między systemem ubezpieczeń społecznych a funduszami emerytalnymi w zakresie praw do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy, co pozwoli na stworzenie bardziej spójnego i sprawiedliwego systemu wsparcia.