Związki zawodowe i ich rola

Główną rolą związków zawodowych jest ochrona i ulepszanie praw pracowniczych, a także negocjowanie lepszych warunków i płac w trakcie sporów zbiorowych. Wiele największych zwycięstw w dziedzinie praw pracowniczych jest bezpośrednim wynikiem działalności związków zawodowych i zrzeszających je federacji. Związki zawodowe wywalczyły między innymi system funduszy emerytalnych, prawo do urlopu macierzyńskiego i ojcowskiego, oraz regulacje dotyczące bezpiecznego środowiska pracy.

Związki zawodowe to organizacje pozarządowe chronione przez konstytucję, ustawodawstwo i konwencje międzynarodowe, których Islandia jest sygnatariuszem. Związki zawodowe reprezentują swoich członków wobec pracodawców oraz ich stowarzyszeń, negocjują i zawierają umowy zbiorowe, a także posiadają uprawnienia do organizowania akcji strajkowych.

Ponadto zarządzają one różnorodnymi funduszami, z których członkowie mogą ubiegać się o dotacje. Są to na przykład fundusz świadczeń chorobowych, czy fundusz urlopowy umożliwiający członkom ubieganie się o krótkoterminowy wynajem domków letniskowych.

Prawo do negocjacji zbiorowych spoczywa w rękach indywidualnych związków zrzeszonych w BSRB. Poszczególne umowy zbiorowe można znaleźć na stronach związków. 

Wymienione poniżej tłumaczenia (w języku angielskim) zostały opublikowane wyłącznie w celach informacyjnych. Oryginalny tekst ustaw publikowany jest w islandzkim Dzienniku Ustaw. W przypadku sporów obowiązuje wersja islandzka.

Najistotniejsze dla pracowników sektora publicznego ustawy i rozporządzenia zostały wymienione poniżej:

• Ustawa nr 94/1986 o umowach zbiorowych dla pracowników sektora publicznego - Ustawa dotyczy wszystkich pracowników sektora publicznego oraz pracowników instytucji użytku publicznego. Ustawa dotyczy umów zbiorowych, sporów pracowniczych, sądu pracy (Félagsdómur) i reprezentantów związków zawodowych (trúnaðarmenn).
• Ustawa nr 70/1996 o pracownikach państwowych – Ustawa dotyczy praw i obowiązków pracowników państwowych. Ustawa dzieli tych pracowników na dwie grupy, urzędników służby cywilnej i wszystkich innych pracowników państwowych, ponieważ ma ona odmienne zastosowanie względem wspomnianych grup. Listę urzędników służby cywilnej można znaleźć w rozdziale V, art. 22. Wśród nich są komendanci policji, straży granicznej i straży więziennej, wszyscy zrzeszeni w BSRB.
• Ustawa nr 30/1987 o prawie do płatnego urlopu - Ustawa ta określa minimalne prawa do płatnego urlopu i dodatków urlopowych dla wszystkich pracowników na rynku pracy. Umowy zbiorowe (a czasem także umowy o pracę) często stanowią o bardziej korzystnych warunkach dotyczących urlopu.
• Rozporządzenie 1000/2019 w sprawie ogłoszeń o wolnym stanowisku pracy – Ogłaszanie wolnego stanowiska pracy w sektorze publicznym powinno odbywać się zgodnie z ustawą nr 70/1996 o pracownikach państwowych. Rozporządzenie 1000/2019 określa szczegółowo, gdzie i w jaki sposób ogłasza się wakat w sektorze publicznym. W rozporządzeniu wymieniono również wyjątki od obowiązku publicznego ogłaszania wolnych stanowisk pracy.
• Ustawa nr 138/2011 o władzach lokalnych – Ustawa dotyczy działania i zakresu obowiązków władz lokalnych. Przepisy odnoszące się do pracowników samorządowych, z wyłączeniem dyrektora zarządzającego, znajdują się w art. 56 i 57 ustawy. Zgodnie z tymi artykułami warunki zatrudnienia oraz prawa i obowiązki pracowników wynikają z aktualnych w danym okresie umów zbiorowych oraz z postanowień zawartych w umowie o pracę. Ustawa przewiduje również obowiązek zachowania poufności przez pracowników samorządowych.
• Ustawa nr 37/1993 o postępowaniu administracyjnym – Ustawa ma zastosowanie, gdy władze państwowe i samorządowe decydują o prawach i obowiązkach pracowników, np. w przypadku rekrutacji, postępowania upominawczego czy rozwiązywania stosunku pracy. Procedury postępowania administracyjnego regulują kwestie, które muszą zostać uwzględnione przy podejmowaniu decyzji przez odpowiednie organy. Jako przykład można podać: obowiązek do udzielenia informacji, prawo do bycia wysłuchanym, obowiązek przeprowadzenia dochodzenia przed podjęciem decyzji lub zasada równości stron w sprawie.
• Ustawa nr 10/2008 o równouprawnieniu - Ustawa ma na celu ustanowienie i utrzymanie równouprawnienia i równości szans dla kobiet i mężczyzn, a tym samym promowanie równości płci we wszystkich sferach życia społecznego. Wszystkie osoby, niezależnie od płci, powinny mieć równe szanse do czerpania korzyści ze swojej przedsiębiorczości oraz do rozwijania swoich umiejętności. Ustawa jest dalekosiężna – dotyczy ona na przykład bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji, molestowania i przemocy ze względu na płeć, nadużyć seksualnych, itp.
• Ustawa nr 86/2018 o równym traktowaniu na rynku pracy – Ustawa ta dotyczy równego traktowania osób fizycznych na rynku pracy bez względu na ich rasę, pochodzenie etniczne, religię, tryb życia, niepełnosprawność, ograniczoną zdolność do pracy, wiek, orientację seksualną, tożsamość płciową, cechy płciowe lub ekspresję płciową, jeżeli chodzi o dostęp do pracy, zatrudnienie, awans, wynagrodzenie i wiele innych. Ustawa zakazuje wszelkiej dyskryminacji oraz stanowi, że osoby niepełnosprawne i osoby z ograniczoną zdolnością do pracy, powinny mieć takie same prawa jakie mają pozostałe osoby na rynku pracy.
• Ustawa nr 139/2003 o zatrudnieniu na czas określony – Ustawa dotyczy pracowników zatrudnionych na czas określony i ma na celu zapewnienie, że pracownicy zatrudnieni na czas określony nie podlegają dyskryminacji lub mniej korzystnemu traktowaniu niż porównywalni pracownicy zatrudnieni na czas nieokreślony. Umowa o zatrudnieniu na czas określony jest wyjątkiem od obowiązku zawarcia umowy o zatrudnienie na czas nieokreślony, a zatem zabrania się zawierania i przedłużania takiej umowy na okres dłuższy niż dwa lata. Ustawa stanowi również, że jeżeli nowa umowa pomiędzy tymi samymi stronami zostanie podpisana nie później niż sześć tygodni od wygaśnięcia poprzedniej umowy, uznaje się ją za przedłużenie poprzedniej umowy.
• Ustawa nr 10/2004 o pracownikach zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy - Ustawa ma na celu zapobiegać wszelkiej dyskryminacji wobec pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy w porównaniu do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie zezwala się, aby pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy oferowane były proporcjonalnie mniej korzystne warunki lub aby pracownicy ci podlegali gorszemu traktowaniu niż porównywalni pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy, chyba że jest to uzasadnione obiektywnymi przyczynami.

Pracowników państwowych i samorządowych dotyczą w dużej mierze podobne zasady, jednak istnieje różnica w podstawie prawnej, na której są one oparte. W przypadku pracowników państwowych zasady te opierają się głównie na ustawodawstwu o prawach i obowiązkach pracowników państwowych oraz na umowach zbiorowych. Natomiast w przypadku pracowników samorządowych opierają się one głównie na umowach zbiorowych.

Jeżeli chodzi o prawa pracownicze na prywatnym rynku pracy, najistotniejsze są następujące ustawy:

Ustawa nr 80/1938 o związkach zawodowych i sporach pracowniczych - Ustawy dotyczą prywatnego rynku pracy, ale też w pewnym zakresie publicznego rynku pracy. Ustawa stanowi o prawie do zrzeszania się w związkach zawodowych, prawie do sporów zbiorowych, prawie do podejmowania akcji strajkowych, o rozstrzyganiu sporów pracowniczych, o funkcji mediatora państwowego oraz o prawach reprezentantów związków zawodowych (trúnaðarmenn). Rozdział III ustawy mówiący o mediacji w sporach zbiorowych w dużej mierze dotyczy też pracowników sektora publicznego.

• Ustawa nr 19/1979 o prawa pracowników do okresu wypowiedzenia oraz do wynagrodzenia z tytułu nieobecności w pracy spowodowanej chorobą lub wypadkiem